Fıkıhta Ateh Nedir? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Açısından Bir İnceleme
Fıkıh, İslam hukukunun temel taşlarından biridir. Ancak, günümüzde fıkhın toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet bağlamındaki yeri hakkında daha derinlemesine düşünmek gerekebilir. Özellikle ateh (ya da diğer adıyla “ateh”), İslam hukuku içinde sıkça karşılaşılan ve tartışılan kavramlardan biridir. Fıkıhta ateh nedir, peki, bu kavramın toplumsal yaşamdaki etkileri nasıl şekillenir?
Fıkıh, tarihsel olarak, toplumun çok katmanlı yapısına karşılık gelen bir hukuk sistemi oluşturmuş ve bu sistem, dini referanslara dayansa da, toplumsal hayatın içinde önemli bir yer edinmiştir. Fıkıhtaki kavramların ve kuralların özellikle kadınlar, LGBTQ+ bireyler ve diğer toplumsal gruplar üzerinde nasıl bir etkisi olduğu konusu, bugün hala güncel bir tartışma konusudur. Gelin, bu yazıda “ateh” kavramını bu açıdan ele alalım.
Fıkıhta Ateh Nedir?
Fıkıhta ateh, aslında boşanma sonrası kadının erkeğin evine dönmesini engelleyen bir uygulama olarak tanımlanabilir. Arapça kökenli bir kelime olan ateh, evlilik içindeki sorunlar nedeniyle kadının bir müddet ayrı yaşamasını ifade eder. Ancak, bu uygulama genellikle kadınların toplumsal ve bireysel haklarını kısıtlayıcı bir şekilde kullanılmış ve kullanılıyor. Özellikle sosyal normlar ve gelenekler, kadınların toplumdaki yerini şekillendiren büyük bir faktör olmuştur.
Toplumda, kadınların haklarını savunmak ya da sesini yükseltmek bazen çok kolay olmuyor. Sokakta yürürken, toplu taşımada ya da ofiste, kadınların deneyimleri hâlâ toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden nasibini alıyor. Fıkıhta ateh gibi düzenlemelerin kökenlerine inmeye çalıştığımızda, bu tür kuralların toplumsal cinsiyet temelli ayrımcılığı pekiştirdiğini söylemek yanlış olmayacaktır.
Fıkıhta Ateh ve Kadın Hakları
Fıkıhta ateh, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin derinleşmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle boşanma sonrasında kadının geri dönmesi ya da tekrar evlenmesi gibi konular, çok fazla hukuki ve toplumsal engelle karşılaşmaktadır. Bu, aslında bir nevi kadının toplumsal hareketliliğini kısıtlayan, onun bağımsızlığını engelleyen bir uygulama olarak da görülmektedir.
Sokakta gördüğüm örneklerden biri, işe giderken toplu taşıma aracında karşılaştığım bir kadının gözlerindeki ifade. Her gün işine gitmek için çıkıyor, ancak bir yanda evdeki sorumlulukları, diğer yanda toplumun ona biçtiği roller. Kadının boşanmış olmasının, ona yüklediği toplumsal yükler arasında hala “evine dönmesi gerekir” gibi bir zihniyetin devam ettiğini gözlemliyorum. Fıkıhta ateh gibi kuralların zaman içinde, toplumsal cinsiyet rollerini daha da katılaştırarak, kadının ekonomik ve sosyal alanda bağımsızlık kazanmasının önüne geçtiği söylenebilir.
Ateh ve Çeşitlilik: Farklı Gruplar Nasıl Etkileniyor?
Fıkıhta ateh gibi geleneksel kurallar, yalnızca kadınlar üzerinde değil, aynı zamanda toplumsal çeşitliliği yansıtan diğer gruplar üzerinde de etkili olabilir. Bu etki, özellikle LGBTQ+ bireyleri açısından daha belirgin hale gelmektedir. Aile yapısının geleneksel kalıplar içinde tanımlanması, bu grupların toplumda daha fazla dışlanmasına yol açmaktadır. Ateh gibi normatif uygulamalar, toplumsal cinsiyetin ötesinde, bu çeşitliliği anlamak ve kabul etmekte zorluklarla karşı karşıya bırakmaktadır.
Bir gün, kahve içmek için gittiğim kafede yan masada oturan bir çift, birbirlerine anlattıkları şeylerle bana hayatın ne kadar karmaşık olduğunu hatırlattılar. Biri boşanmış bir kadındı, diğeri ise başka bir kültürel kimliği olan bir adam. Onların deneyimlerinde, toplumun ateh gibi geleneksel kuralları nasıl içselleştirdiğini görmek mümkündü. Kadın, boşanmış olduğu için toplumun ona baktığı gözlemin ne kadar ağır olduğunu anlatırken, erkek de bu çeşitliliğin kabul edilmediği bir toplumda olmanın zorluklarını dile getirdi. Bu durum, fıkıhta ateh gibi kuralların yalnızca kadınları değil, toplumsal çeşitliliği barındıran grupları da nasıl etkileyebileceğini gösteriyor.
Sosyal Adalet Perspektifinden Ateh
Sosyal adalet, herkesin eşit haklara sahip olmasını savunur. Fıkıhta ateh gibi kuralların sosyal adalet açısından incelenmesi gerektiğinde, bu tür uygulamaların eşitsizliği pekiştirdiği çok açık bir şekilde görülebilir. Kadınlar ve LGBTQ+ bireyleri gibi gruplar, boşanma ya da toplumsal cinsiyet kimliklerinden dolayı daha fazla mağduriyet yaşayabiliyor. Bu da demektir ki, bu bireylerin toplumsal hayatta daha adil bir yer edinmesi için yapılması gereken çok şey var.
Birçok insanın “toplumumuzda kadın hakları yeterince tanınıyor” dediği bir ortamda, ateh gibi uygulamaların kadınların haklarını nasıl sınırladığını anlamak oldukça önemlidir. Kadınlar boşanma sonrası toplumun onlara yüklediği kimliklerle baş başa kalırken, toplumsal eşitsizliği yenmek için daha fazla adım atılmalıdır. Bu noktada, sosyal adaletin temel ilkeleri devreye girer: Farklı toplumsal grupların eşit haklara sahip olması ve kimliklerinin toplumsal hayatta engellenmemesi.
Sonuç Olarak
Fıkıhta ateh nedir sorusu, basit bir hukuki kuraldan çok daha fazlasını ifade ediyor. Toplumda kadınların ve diğer toplumsal grupların karşılaştığı eşitsizliklerin pekiştirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Çeşitlilik, toplumsal cinsiyet eşitliği ve sosyal adalet perspektifinden bakıldığında, ateh gibi geleneksel kuralların zamanla daha fazla sorgulanması gerektiği ortadadır. Fıkıhta ateh’in toplumsal cinsiyet rollerini nasıl şekillendirdiğini ve farklı toplumsal grupları nasıl etkilediğini anlamak, daha eşitlikçi bir toplum yaratmak için önemli bir adımdır. Bu konuda daha fazla düşünmeli, tartışmalı ve harekete geçmeliyiz.